تحقیقی پیرامون قرعه از منظر فقه امامیه

آموزه‌های دین غنی اسلام به‌گونه‌ای است که هر نوع بن‎بستی را با طرح برنامه‌ها و دستورات عملیَ کاملاً عقلانی و منطقی، حل‌وفصل می‎کند، یکی از راه‌های تعیین‌شده برای حل معضلات، قرعه هست. مسئله قرعه در دو جای از قرآن کریم هم آمده است که با دقت به اینکه این قرعه‌کشی در محضر برخی از پیامبران و اولیاء الهی انجام شده است، به مشروعیت آن در ادیان الهی پی می‌بریم و بر همین اساس، قرعه جزء مسائل مشروع امضایی در اسلام می‎باشد و در شرایطی به درجه وجوب هم خواهد رسید. در باب مشروعیت قرعه در فقه اهل‌بیت ع، ادله فراوانی اعم از آیات، روایات، اجماع، عقل، اقوال علما و قوانین موضوعه آمده است. مشروعیت قرعه هم شامل مواردی می‎شود که دارای واقع معین و ظاهر مشتبه می‎باشد و هم آنجایی که درواقع و ظاهر نامعلوم می‌باشد؛ ضمن اینکه درصورتی‌که موارد قرعه دارای واقع معین باشد، مفاد قرعه لازم العمل خواهد بود و در غیر این صورت، هرچند مقتضای اصل عدم وجوب عمل می‌باشد، اما با اقراع، حقی به وجود می‌آید که تخطی از آن به‌خودی‌خود، جایز نمی‌باشد و درنتیجه بازهم عمل به مفاد قرعه واجب خواهد بود. همچنین هرچند از بررسی ادله مشروعیت به این نتیجه می‌رسیم که در شرایطی که موارد قرعه محرز باشد تمامی مسلمانان می‌توانند إعمال قرعه نمایند و اختصاص به امام«علیه السلام» و نواب ایشان ندارد؛ منتهی برای فرار از تبعات منفی و ایجاد هرج‌ومرج در جامعه، باید چنین تفصیل داد که در امور عادی از قبیل مسابقات و... قرعه برای همگان و بلکه وظیفه آنان می‌باشد؛ اما در امور مهم از قبیل تعیین والد و ولد و مسائل حقوقی کلان، قرعه‌کشی باید در منظر مراجع ذی‌ربط اعم از دینی و دولتی انجام گیرد. درنهایت باید گفت: مسئله مشروعیت و استفاده از قرعه تنها یک بحث علمی محض نیست؛ بلکه مراجع معاصر تقلید هم عملاً و در موارد فراوانی بهره بری از قرعه را کاملاً مجاز دانسته‌اند. بلکه باید گفت در مواردی که قرعه‌کشی ضرورت داشته باشد، به سرحد وجوب خواهد رسید.